Các loại thuốc kháng sinh trong chăn nuôi phổ biến và lưu ý khi sử dụng

Kháng sinh trong thú y là chất có nguồn gốc sinh học giúp cơ thể vật nuôi chống lại vi khuẩn hoặc ức chế sự phát triển của vi khuẩn. Chúng thường tác động trực tiếp ở cấp độ phân tử và gây ra các phản ứng ức chế sự phát triển của vi khuẩn.

Hiện nay, ngành chăn nuôi đang phát triển các loại kháng sinh khác nhau để bảo vệ đàn gia súc, gia cầm khỏi các bệnh truyền nhiễm. Theo dõi Việt Anh VIAVET để tìm hiểu về thuốc kháng sinh trong chăn nuôi và cách kết hợp chúng!

Phân loại thuốc kháng sinh trong chăn nuôi

Mặc dù có nhiều cách phân loại thuốc kháng sinh cho thú y nhưng các nhà dinh dưỡng vật nuôi thường phân loại chúng theo 4 đặc điểm chính: phổ tác dụng (phổ rộng và phổ hẹp); nguồn gốc (tổng hợp và bán tổng hợp); cơ chế tác dụng. Sau khi phân loại theo cơ chế hoạt động, thuốc kháng sinh vật nuôi được chia thành bốn loại chính.

Kháng sinh ức chế sự tổng hợp thành tế bào

Loại kháng sinh này có tác dụng diệt khuẩn thông qua sự ức chế cạnh tranh của các enzyme transpeptidase ngăn chặn sự liên kết của thành tế bào, ngăn chặn quá trình tổng hợp thành tế bào và làm chết tế bào. Nhóm kháng sinh beta-lactams và glycopeptide 2 là điển hình của loại kháng sinh này.

Kháng sinh ức chế tổng hợp protein

Tổng hợp protein là chu trình cần thiết để tế bào hình thành sự sống và quá trình dịch mã axit amin thành chuỗi polypeptide được coi là hoạt động trung tâm. Thuốc kháng sinh thú y ức chế quá trình này, dẫn đến sự hình thành chuỗi polypeptide không đầy đủ hoặc không đầy đủ. Từ đó, tế bào vi khuẩn bị tiêu diệt hoặc kìm hãm sự phát triển của chúng. Nhóm kháng sinh như lincosamid, chloramphenicol, aminoglycosid có thể tiêu diệt vi khuẩn hoàn toàn khi sử dụng ở nồng độ cao.

Kháng sinh ức chế tổng hợp nhân tế bào

Các kháng sinh cản trở quá trình tổng hợp nhân của tế bào thường xuất phát từ cơ chế ức chế acid nucleic. Nó là một chất trùng hợp sinh học có trong hầu hết các tế bào sống và tham gia vào quá trình truyền thông tin di truyền. Vi khuẩn không thể phát triển và tồn tại nếu axit nucleic bị ức chế và không thể hoạt động bình thường. Tác động trực tiếp lên thành phần quan trọng này, vi khuẩn có khả năng diệt khuẩn hoàn toàn, điển hình là nhóm macrolide.

Kháng sinh ức chế các quá trình trao đổi chất

Axit folic cũng cần thiết cho vòng đời của tế bào vi khuẩn. Không có axit folic, màng sinh chất trở nên mất phương hướng và tế bào không thể sinh sôi và duy trì sự sống. Polymyxins phá vỡ màng tế bào và gây chết tế bào là một nhóm kháng sinh thú y có thể trung hòa độc tố.

Xem thêm: Dung dịch kháng sinh tiêm

Các vấn đề khi sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi

Theo nghiên cứu năm 2017 của Cục Chăn nuôi (Bộ NN-PTNT), người chăn nuôi ở Vĩnh Phúc và Thái Nguyên vẫn sử dụng kháng sinh thường xuyên, với tần suất từ ​​1 đến 3 lần/tháng. Ngoài ra, nông dân đang sử dụng vắc-xin gia cầm nhiều hơn gấp rưỡi đến hai lần so với khuyến cáo. 

Một nghiên cứu của Viện Sức khỏe Môi trường và Phát triển bền vững cho thấy khoảng 50% hộ gia đình đã nghe theo lời khuyên của chính quyền và bác sĩ thú y để tiêm phòng cho gia súc ., người phân phối thuốc thú y, số còn lại sử dụng kháng sinh theo kinh nghiệm. Các loại kháng sinh được sử dụng nhiều trong các trang trại chăn nuôi là amoxicillin, tylosin, tetracycline, lincomycin, gentamicin, enrofloxacin và neomycin.

Tác hại của việc lạm dụng kháng sinh trong chăn nuôi

Mỗi năm, 50.000 người chết vì kháng thuốc kháng sinh ở Mỹ và Châu Âu. Có tới 100 người chết mỗi ngày ở Thái Lan do kháng thuốc kháng sinh. Một trong những nguyên nhân chính của vấn đề này là do việc sử dụng kháng sinh tràn lan trong chăn nuôi. Vì lợi nhuận, nhiều trang trại đã không ngần ngại sử dụng lượng lớn kháng sinh cấm trộn trực tiếp vào thức ăn mà không quan tâm đến sức khỏe người tiêu dùng. 

Kết quả là dư lượng thuốc trong các sản phẩm thịt. Người sử dụng thực phẩm này có thể ảnh hưởng đến gan, thận và nhiều dị tật khác trong cơ thể. Hậu quả nghiêm trọng của việc lạm dụng kháng sinh trong chăn nuôi nói riêng là tình trạng kháng kháng sinh. 

Khi các loại thuốc cũ hết tác dụng, các loại thuốc mới không có sẵn và vi khuẩn gây bệnh có thể trở thành đại dịch. “Khi thuốc kháng sinh hết tác dụng, chỉ một vết cắt nhỏ cũng có thể gây tử vong,” Rocky Wai, Giám đốc WHO tại Việt Nam. kết quả khó lường như vậy. Tuy nhiên, người tiêu dùng không thể nhìn thấy thực phẩm tồn dư kháng sinh bằng mắt thường. Cuộc chiến chống sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi vẫn còn rất phức tạp.

Nguyên tắc phối hợp thuốc kháng sinh trong chăn nuôi

Sử dụng kháng sinh trong thú y có thể giúp tăng hiệu quả nhưng cũng làm tăng tần suất tác dụng phụ. Vì vậy, người chăn nuôi cần tuân thủ một số nguyên tắc phối hợp kháng sinh dưới đây để tránh những tác hại gián tiếp cho vật nuôi. Hai thành phần kháng sinh nên có tác dụng diệt khuẩn hoặc kìm khuẩn như nhau. Kháng sinh diệt khuẩn có thể tiêu diệt vi khuẩn bao gồm các nhóm sau: beta-lactam, aminoglycoside, polypeptide, fluoroquinolones, rifamycin. Thuốc kháng sinh kìm khuẩn chỉ ức chế sự phát triển của vi khuẩn chứ không tiêu diệt được chúng. 

Ví dụ: tetracycline, lincosamid, macrolide, fenecol.

Phối hợp hai loại kháng sinh dễ gây đối kháng, tác dụng ngược. Đồng thời, chủ đàn cần lưu ý, chỉ nên sử dụng kháng sinh kìm khuẩn khi cơ thể vật nuôi còn khỏe, kháng sinh có tác dụng làm vi khuẩn yếu đi và hệ thống đề kháng sẽ tiêu diệt chúng. Đặc biệt khi dùng kháng sinh ức chế tổng hợp thành tế bào, kháng sinh ức chế tổng hợp protein không những không hiệu quả mà còn ảnh hưởng đến hệ miễn dịch. Kháng sinh nhị phân không kích thích kháng thuốc.

Ví dụ, cefoxitin không thể kết hợp với penicillin vì nó kích thích vi khuẩn kháng penicillin bằng cách tiết ra các enzym phân hủy kháng sinh có tác dụng với penicillin.

Một số kết hợp hiệu quả là: beta-lactamine + aminoglycoside. glycopeptide + aminoglycoside; sulfamid + trimethoprim. Một số kết hợp cần tránh là aminoglycoside + chloramphenicol, aminoglycoside + tetracycline, quinolone + chloramphenicol.

Làm thế nào để sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi phù hợp?

Để nâng cao chất lượng thực phẩm có nguồn gốc từ động vật và tránh tình trạng kháng kháng sinh ở người, trước tiên người nông dân phải vào cuộc. Chúng cần được phổ biến và giáo dục về ưu điểm của kháng sinh và tác hại của việc sử dụng kháng sinh không đúng chủng loại, liều lượng, thời gian.

Căn cứ vào thực trạng kháng kháng sinh trong chăn nuôi ở Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã ban hành “Kế hoạch hành động quốc gia về kiểm soát sử dụng kháng sinh trong sản xuất, chăn nuôi, thủy sản và phòng, chống kháng kháng sinh sản xuất giai đoạn 2017-2020”. 

Theo phương án này, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã đề xuất một số giải pháp và tổ chức thực hiện. Nhiệm vụ chính của nó là nâng cao nhận thức về việc sử dụng thuốc kháng sinh. Nguy cơ phát sinh kháng kháng sinh; sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi và giám sát tồn dư kháng sinh trong thức ăn… từng bước tiến tới hạn chế sử dụng và cấm sử dụng kháng sinh để kích thích tăng trưởng vật nuôi. 

Xem thêm: Thuốc thú y trị tiêu chảy cho vật nuôi

Trong chăn nuôi, nên sử dụng kháng sinh khi vật nuôi còn nhỏ để tăng khả năng kháng bệnh. Sử dụng kháng sinh sớm có thể bảo vệ vật nuôi khỏi dịch bệnh và dịch bệnh, đặc biệt đối với những loài được nuôi với số lượng lớn như gà, vịt. Qua bài viết này, Việt Anh hy vọng đã cung cấp những thông tin hữu ích liên quan đến thuốc kháng sinh trong thú y.